آسمان، دیده بر زمین گشوده بود و مدینه، شب انتظارش را به دست صبح امید می‏سپرد که ناگاه در صبح دمی حیات‏بخش، آفرینش، تولّدی دوباره کرد ویازدهمین روشنگرش رابه هستی بخشید. عرش، به برکت میلاد جهان‏افروز امام عسکری علیه‏السلام بَزم شادی گستراند و باران صلواتش را بر سرای امامِ هدایت و هادی دین فرو فرستاد. زمین در تولّد نوگل بوستان ولایت، دامان سخاوتش را به روی طبیعت گشود و از عطر حضورش که الهام‏بخش جان‏ها بود، لبریز گشت.
فضای مدینه در میلاد امام عسکری علیه‏السلام پر شده بود از عطرِ خدا و شمیم گل سوسن و پرواز فرشتگانی که به طواف خانه دوست می‏آمدند تاتبریک خدا را در میلاد کودکی که زمین انتظارش را می‏کشید، به دامان ولایت امام هادی علیه‏السلام بیفشانند، و مژده‏رسان امامتی گردند که وجودش، روشنگر تیرگی‏ها و گشایش بخش قلوب انسان‏های اندوهناک است و عنایت بی‏نهایتش، کلید جمله برکت‏ها و تمامی نعمت‏هاست. او موعودی را بشارت دهنده است که ظهورش، سپیده دمی است به سوی روشنایی و مرهمی است بر تمامی رنج‏ها و مقصد همه رفتن‏ها و رسیدن‏هاست.
امام هادی علیه‏السلام فرزند خویش را که در هشتم ربیع‏الثانی232 ه . ق در مدینه دیده به جهان گشود، به یادِ عموی بزرگوارشان که «ریحانة الرسول» و «سید جوانان بهشت» و پرتوافشان سخاوت و زیبایی و کرامت بود، «حسن» نامیدند و کنیه او را «ابومحمّد» نهادند. امام حسن عسکری علیه‏السلام در سال 254 ه . ق پس از شهادت پدر ارجمندشان، بر مَسند امامت نشستند و این در حالی بود که از حیات پر برکتشان، 22 بهار می‏گذشت. مدّت امامت آن حضرت 6 سال و عمر شریفشان 28 سال است. امام عسکری علیه‏السلام در هشتم ربیع الاوّل سال 260 ه . ق به دسیسه معتمد عبّاسی مسموم شدند و به شهادت رسیدند. مرقد مطهّر آن امامِ هُمام، در کنار پدر بزرگوارشان در شهر سامرّا قرار دارد. امام عسکری« علیه‏السلام » در اَوان کودکی بودند که همراه پدر گرامی‏شان، توسّط متوکل عبّاسی از مدینه به سامرّا تبعید گردیدند و به دلیل سکونت اجباری توسط حکومت وقت در مرکز عَسکر (لشگرگاه)، ایشان و پدر بزرگوارشان «عسکریین» لقب یافته‏اند. از القاب دیگر حضرت «ابن الرضا»، «سراج»، «نقی» و «زکی» است.
خورشید وجود امام عسکری علیه‏السلام در دامان مادری تابیدن گرفت که از بانوان پارسا و دانشمندِ زمانِ خویش بود. زُلالی مادر آن حضرت را همین بس که چون آن بانوی پاک به همسری امام هادی علیه‏السلام درآمد، آن حضرت در شأن او فرمودند: «[تو] پاک شده از هر آفت و نقص و پلیدی و ناپاکی هستی». مادر امام عسکری علیه‏السلام دارای نام‏های متعدّدی می‏باشند؛ از جمله: حُدَیث، سوسن و جدّه ـ مادر بزرگ حضرت مهدی(عج) ـ .
در مورد شایستگی ایشان روایت است که: پس از شهادتِ امام حسن عسکری علیه‏السلام یکی از پیروان آن امام هُمام به نزد عمّه مکرّمه آن حضرت «حکیمه خاتون» آمد و در ضمن پرسش‏هایی، از ایشان پرسید که در عصرِ غیبتِ حضرت مهدی علیه‏السلام پیروانِ آن امام، به چه کسی پناهنده شوند؟ حکیمه خاتون در جوابش فرمود: به جدّه، مادر امام حسن عسکری علیه‏السلام .
در روایات بسیاری که از امام هادی علیه‏السلام نقل شده، بر امامت و جانشینی امام حسن عسکری علیه‏السلام تصریح گردیده است.
یحیی بن یَسار عنبری که از یاران امام هادی است، در این باره می‏گوید: حضرت هادی علیه‏السلام چهار ماه قبل از شهادت، فرزندشان امام حسن عسکری علیه‏السلام را، امام و جانشین پس از خود معرفی کردند و گروهی از پیروانشان را بر این مطلب گواه گرفتند. نیز حضرت عبدالعظیم حسنی از امام هادی علیه‏السلام نقل می‏کند که حضرت فرمودند: «امامِ پس از من، فرزندم حسن است. پس چگونه خواهد بود حال مردم با جانشین و امام پس از او». علی بن مهزیار نیز می‏گوید: به امام هادی علیه‏السلام عرض کردم: اگر خدای نکرده شما در گذشتید، به که روآوریم؟ فرمودند: «عهد امامتم به بزرگِ فرزندانم [امام حسن عسکری علیه‏السلام ] می‏رسد».
وجود مبارک حضرت عسکری علیه‏السلام چشمه‏سار عبادت و تضرّع به درگاه حضرت حق بود و چه بسیار گمراهانی که با مشاهده عبادت‏ها و مناجات‏های خالصانه حضرت، به یاد خدا می‏افتادند و به راه راست هدایت می‏شدند. در ستایش حضرت نقل است که ایشان را از طرف طاغوت وقت دستگیر و زندانی کردند. رئیس زندان شخصی به نام «صالح بن وصیف» بود. چند نفر از وابستگان خلیفه عباسی نزد او آمدند و از او خواستند که درزندان بر امام سخت بگیرد. صالح پاسخ داد: چه کنم؟ دو نفر از سنگ‏دل‏ترین و خشن‏ترین افرادی را که می‏شناختم، مأمور شکنجه حسن بن علی علیه‏السلام نموده‏ام، ولی آن‏ها چنان تحت تاثیر معنویّت آن حضرت قرار گرفته‏اند که خود از عابدان و زاهدان گشته‏اند. آن‏ها می‏گویند: ما با دیدن فردی که دائم در حال عبادت و راز و نیاز با معبود خویش است، نه سخن می‏گوید و نه به چیزی سرگرم می‏گردد، لرزه بر انداممان می‏اُفتد و آن‏چنان منقلب می‏گردیم که نمی‏توانیم خود را از عبادت و تضرّع به آستان ربوبیّت نگه داریم.
امام حسن عسکری علیه‏السلام در مدّت کوتاه امامت خویش، با سه نفر از خلفای عباسی که هر یک از دیگری ستمگرتر بودند، معاصر بود. این سه تن عبارت‏اند از: مُعتزّ عبّاسی، مُهتدی عباسی و معتمد عباسی. خلفای عباسی، از موقعیّت مهم اجتماعی امام علیه‏السلام در نزد مردم بسیار درهراس بودند، به همین جهت به شدت از ارتباط ایشان با پیروانشان جلوگیری می‏کردند. تدابیر امنیتی که از طرف طاغوت‏های وقت برای جلوگیری از پرتوافشانی امامت آن حضرت صورت می‏گرفت، به حدی بود که «عثمان بن سعید عَمری» از نمایندگان و یاران امام عسکری علیه‏السلام در زیر پوشش روغن‏فروشی می‏توانست با آن حضرت ملاقات کند و مجبور بود وُجوهی را که پیروان آن امام برای ایشان می‏فرستادند، در ظرف‏ها و مشک‏های روغن قرار داده و به دست آن حضرت برساند.
حضرت عسکری علیه‏السلام به دلیل جور و خفقان حاکم بر زمانشان، برای رسیدگی به امورشرعی و مسائل مهمّ زندگی پیروانشان، مجبور بودند که در نقاط مختلف کشور اسلامی، نمایندگانی داشته باشند. برخی از این نمایندگان، عبارت‏اند از: احمد بن اسحاق اشعری قمی نماینده امام درقم که از اصحاب خاص حضرت عسکری علیه‏السلام به شمار می‏رود و مسائل اهل قم را نزد امام می‏برد و پاسخ می‏گرفت؛ ابراهیم بن عَبْدُه نماینده امام در نیشابور؛ احمد بن اسحاق رازی نماینده امام در ری؛ و نیز ابراهیم بن مهزیار اَهوازی و عُثمان بن سعید عَمْری که او مردی بزرگوار و موثّق و از بزرگان اصحاب و وکیلان امام هادی، امام عسکری و امام زمان علیهم‏السلام بود.
در نامه‏ای که امام حسن عسکری علیه‏السلام به ابن بابویه قمی، فقیه و محدّث بزرگوار نوشتند، آمده است: «ای بزرگ و مورد اعتمادم و ای فقیه من، علی بن الحسین القمی! خدا تو را بر آن‏چه مورد خشنودی اوست، موفق بدارد و در پرتو رحمتش، فرزندان شایسته‏ای در نسل تو قرار دهد. تو را به تقوای الهی و پرهیزکاری و بر پاداشتن نماز و دادن زکات [سفارش می‏کنم]؛ زیرا نماز از کسی که زکات نمی‏دهد قبول نمی‏شود. تو را سفارش می‏کنم به عفو کردن گناهِ دیگران، فرو بردن خشم، صله رَحِم، تفقّه در دین، هم‏پیمانی با قرآن، خوش خُلقی و امر به معروف و نهی از منکر. بر تو باد به خواندن نماز شب؛ هر که نماز شب را سبک بشمارد، از مانیست. پس توصیه مرا به کار بند و پیروانم را همین دستور ده.